W dniach 3-5 października 2025 roku w Chełmie odbył się zjazd potomnych tradycji duchowej Chełmszczyzny i południowego Podlasia. Inicjatywa miała na celu integrację społeczności potomków osób dotkniętych akcjami przesiedleńczymi pod koniec i po II Wojnie Światowej, w szczególności akcji „Wisła” z 1947 roku. Organizatorem wydarzenia było Chełmskie Centrum Kultury Prawosławnej.

Zjazd rozpoczął się od piątkowego przyjazdu uczestników do administracyjnego centrum Chełmszczyzny, książęcego miasta Chełm. Na spotkanie przybyli przedstawiciele diaspor z parafii prawosławnych m.in. w Pasłęku, Mrągowie, Olsztynie, Ornecie, Braniewie, Wrocławiu, Stargardzie, Szczecinie, Morągu oraz liderzy życia cerkiewnego z parafii prawosławnych Diecezji Lubelsko-Chełmskiej. Około sześćdziesięciu osób rozpoczęło wspólną integrację i wymianę cennych doświadczeń społeczno-religijnych z historii i aktualnych wyzwań duchowych kościoła prawosławnego w Polsce.

Sobotni dzień zjazdu rozpoczęto od wspólnej modlitwy w  cerkwi pw. św. Jana Teologa w Chełmie, której przewodniczył arcybiskup lubelski i chełmski Abel. Wspólnotę modlitwy stanowili przybyli duszpasterze ks. mitrat Witalis Leonczuk z Braniewa i ks. prot. Jarosław Kupryjaniuk z Mrągowa, delegat metropolity warszawskiego i całej Polski Sawy ks. ihumen Pantelejmon (Karczewski) oraz miejscowy proboszcz i dyrektor chełmskiego centrum kultury prawosławnej ks. prot. Jarosław Szczur.

Po nabożeństwie okolicznościowe słowo powitania i wstępu wygłosił władyka Abel. Hierarcha podkreślił znaczenie pielęgnowania duchowej tożsamości oraz integracji rozsianego po całym kraju i za granicą ludu Chełmszczyzny i Południowego Podlasia. Inicjatywa, którą organizujemy w Chełmie niech będzie zasiewem ziarna, które w odpowiedni sposób pielęgnowane przyniesie plon perspektyw rozwoju, duchowego wzrostu i rozszerzania wiedzy o Ziemi Chełmskiej – podkreślił Ekscelencja. W podziękowaniu wręczono przybyłym duchownym krzyże kapłańskie powstałe z okazji jubileuszu 35-lecia restytuowania Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej.

Następnie ks. ihumen Pantelejmon odczytał przesłanie Jego Eminencji metropolity Sawy do uczestników zjazdu potomnych tradycji duchowej Chełmszczyzny i Południowego Podlasia. Ileż razy w historii tej ziemi jej dzieci rozpędzano, wywożono, skazywano na bieżeństwo i tułaczkę. Po latach one wracały i na nowo budowały świątynie. Długo milczały dzwony w Turkowicach, Puławach, Zamościu. Dzisiaj głoszą one nasze zmartwychwstanie (…). Pozdrawiam uczestników uroczystości. Sercem łącze się z Wami i z moją Ziemią. Otaczam wszystkich swoją modlitwą i przesyłam arcypasterskie błogosławieństwo – napisał Eminencja.

Po nabożeństwie miała miejsce modlitwa i refleksja w szczególnych miejscach pamięci na terenie Diecezji Lubelsko-Chełmskiej. W pierwszej kolejności zapoznano się z historią tragedii w Wierzchowinach z 6 czerwca 1945 roku, gdzie brutalnie zamordowano około dwustu prawosławnych mieszkańców wsi. Rok rocznie podczas święta ku czci Męczenników Ziemi Chełmskiej  i Podlaskiej przy symbolicznym pomniku sprawowane jest nabożeństwo za spokój dusz ofiar tamtych wydarzeń.

Kolejnym punktem programu była wizytacja prac remontowych na zabytkowej cerkwi i dzwonnicy w Wojsławicach, filii parafii prawosławnej w Chełmie.  Świątynia z XVII wieku i dzwonnica z początku XX wieku przechodzą kapitalny remont w ramach projektu pn. „Śladami trzech kultur i wyznań – remont cerkwi i dzwonnicy w Wojsławicach” z Funduszy Europejskich dla Lubelskiego 2021-2027.

Następnie sprawowano litiję za zmarłych na cmentarzu prawosławnym w Sahryniu. Jak i w Wierzchowinach nabożeństwu na „Golgocie Chełmskiej Ziemi” sprawował arcybiskup Abel. W okolicznościowym słowie Władyka podkreślił znaczenie historyczne i tożsamościowe miejsca, wskazując na problem podziału, agresji i iluzji państwa jednorodnego religijnie i kulturowo.

Centralnym punktem całodziennego pielgrzymowania była modlitwa przed cudotwórczą Turkowicką Ikoną Matki Bożej w żeńskim monasterze w Turkowicach. Po nabożeństwie skorzystano z gościnności sióstr za sprawą posiłku jak i zapoznano się z bieżącą działalnością monasteru. Podczas agapy referat dotyczący jubileuszu 150-lecia powrotu diecezji chełmskiej do Prawosławia wygłosił ks. prot. Jan Grajko z Centrum Kultury Prawosławnej w Kodniu. Duchowny koncentrował uwagę słuchaczy na istotnych, często bolesnych, kartach historii z dziedzictwa kościoła prawosławnego w regionie. Podczas wystąpienia omówiono duchowo-społeczny charakter wydarzeń z 1875 roku.

Uczestnicy zjazdu poznali również historię i współczesną działalność parafii prawosławnej pw. Zaśnięcia NMP w Hrubieszowie, które przedstawił proboszcz ks. prot. Jan Kot. Hrubieszowska świątynia to budowla unikalna w skali całego świata, bowiem jej dach zwieńcza trzynaście kopuł, zaś w bieżącym roku celebruje ona 150-lecie od momentu poświęcenia.

Po przyjeździe do Chełma w cerkwi św. Jana Teologa celebrowano wielką wieczernię z akatystem ku czci Chełmskiej Ikony Matki Bożej. Nabożeństwo było sprawowane przed wierną kopią Chełmskiej Hodegetrii, która przybyła do świątyni ze św. Góry Athos w 2021 roku. Wspólnie z władyką Ablem modlili się duchowni, uczestnicy zjazdu i wierni parafii prawosławnej w Chełmie. W czasie nabożeństwa śpiewał chór duchowieństwa Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej pod kierownictwem protodiakona Jana Natiażko.

Po akatyście odbył się kameralny koncert pieśni liturgicznych i paraliturgicznych w wykonaniu chóru duchowieństwa. Wybrzmiały utwory szczególnie powiązane z Chełmszczyzną i południowym Podlasiem m.in. troparion ku czci patrona diecezji św. Atanazego Brzeskiego, hymny do Chełmskiej Hodegetrii i Turkowickiej Ikony Matki Bożej, utwór Wiera Wieczna. Całość przeplatana była komentarzem wskazującym na istotne związki utworu z duchowością i kulturą regionu.

Całodniowe pielgrzymowanie i modlitwa zwieńczone były spotkaniem tematycznym i obradami. W tym wymiarze miała miejsce projekcja filmu pn. Diecezji lubelsko-chełmska jako duchowy owoc autokefalii kościoła prawosławnego w Polsce oraz wykład dr Andrzeja Borowika pt. Struktury integracyjne ofiar akcji przesiedleńczych z Chełmszczyzny na Ukrainę. Prelegent omówił główne założenia i konsekwencje przesiedleń ludności w latach 1944-1946 oraz formułowanie się na Ukrainie stowarzyszeń i instytucji zrzeszających potomków osób dotkniętych tą tragedią. Następnie nastąpiła wymiana doświadczeń duchowo-społecznych oraz dyskusja nt. integracji i rozwoju wspólnoty pierwszego zjazdu potomnych tradycji duchowej Chełmszczyzny i Południowego Podlasia.

Niedzielny poranek rozpoczęto św. Liturgią w cerkwi św. Jana Teologa, której przewodniczył władyka Abel. Hierarcha skierował również do zebranych okolicznościowe słowo, w którym podkreślono związek ewangelicznego czytania z duchowym wyzwaniem zjazdu potomnych. Cudowny połów ryb, którego świadkiem byli apostołowie był wstępem do łowienia w duchową sieć cerkwi ludzi ze wszystkich krańców ziemi. To był wstęp do zasadniczej pracy uczniów Chrystusa. Budowanie wspólnoty dzieci chełmskiej i podlaskiej ziemi to również zachęta do bycia apostołem w swoich dużych i małych parafiach, diasporach oraz ojczyznach, czego efektem będzie współpraca i głoszenie dobrej nowiny miłości Bożej – podkreślił  Hierarcha.

W czasie nabożeństwa śpiewał chór parafii prawosławnej w Chełmie pod dyrekcją lektora Sergiusza Horbaczewskiego.

Zwieńczeniem niedzielnej liturgii była krótka modlitwa przy pomniku księcia Daniela Halickiego, usytuowanego na placu cerkiewnym w 2023 roku. Książe Daniel to nie tylko twórca grodu i rozwoju przyszłej stolicy księstwa, ale również działacz duchowny za sprawą którego ponad osiemset lat temu w mieście ulokował katedrę biskupią diecezji chełmskiej. Modlitwa była wyrazem pamięci i dziękczynienia wybitnej postaci historii, a także podkreśleniem wielowiekowej, prawosławnej tradycji regionu.

Na zakończenie ze słowem do wiernych zwrócił się arcybiskup Abel. Hierarcha podziękował za wspólnotę eucharystycznej modlitwy oraz za pragnienie czerpania z duchowej tradycji przodków. Słowo dziękczynienia wyraził również ks. mitrat Witalis Leończuk, który w ramach przyjaźni i duchowej łączności przekazał cerkwi w Chełmie okazałą łampadę. Głos zabrał również proboszcz chełmskiej parafii ks. prot. Jarosław Szczur, wyrażając radość z tego, że to właśnie Chełm stał się miejscem pierwszego zjazdu potomnych Chełmszczyzny i Południowego Podlasia.

Zjazd zakończył wspólny posiłek i podsumowanie. W czasie dyskusji określono kierunki rozwoju zapoczątkowanego dzieła, a także sformułowano środki kontaktu potomnych tradycji i zarysowano koncepcję kolejnych spotkań. Cenne uwagi i przemyślenia dotyczyły również archiwizacji dorobku materialnego i niematerialnego Chełmszczyzny i południowego Podlasia, inicjatyw religijno-kulturalnych oraz promocji idei zjazdu w środowisku diecezji lubelsko-chełmskiej i diaspory. Zaznaczono potrzebę współpracy ze środowiskiem ukraińskich towarzystw i organizacji pielęgnujących rodzime tradycje Chełmszczyzny, co w obecnej dobie czasu wojny i tragedii narodu ukraińskiego jest niemożliwe.

Całość zakończyła wspólna modlitwa i życzenia długich lat życia.

Partnerem wydarzenia był Samorząd Województwa Lubelskiego. Lubelskie. Smakuj życie!

Tekst. Ks. Jarosław Szczur Fot. S. Fits, ks. J. Kupryjaniuk, M. Szczur